Τετάρτη 10 Ιουνίου 2009

viopikoilothta





Εξετάζοντας τη βιοποικιλότητα στο επίπεδο της ποικιλότητας των οικοσυστημάτων, περιγράφονται και διερευνούνται οι διαφορετικοί τύποι οικοσυστημάτων καθώς και η ποικιλία των ενδιαιτημάτων και των οικολογικών διεργασιών που χαρακτηρίζουν το καθένα από αυτά. Η εκτίμηση της βιοποικιλότητας των οικοσυστημάτων είναι προβληματικότερη από αυτή της γενετικής ποικιλότητας και της ποικιλότητας των ειδών αφού τα όρια, σύνορα των βιοκοινοτήτων και των οικοσυστημάτων είναι συχνά ασαφή ή δυσδιάκριτα και ο ορισμός τους σε κάθε περίπτωση υποκειμενικός.Ως οικοσύστημα ορίζουμε μία οργανωμένη ενότητα έμβιων όντων και αβιοτικών στοιχείων μέσα στην οποία ανταλλάσσονται υλικά και ενέργεια με κινητήρια δύναμη μια πηγή ενέργειας. Η έννοια του οικοσυστήματος αφορά δηλαδή όχι μόνο στους ζωντανούς οργανισμούς ενός τόπου αλλά και σε κάθε τι που τους περιβάλλει και τους επηρεάζει και που ουσιαστικά συνθέτει το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν. Περιλαμβάνει ακόμα τις σχέσεις ανάμεσα στους οργανισμούς και ανάμεσα σ' αυτούς και τα επιμέρους στοιχεία του φυσικού τους περιβάλλοντος Κάθε οργανισμός επηρεάζεται και επηρεάζει πληθώρα βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων.
Αναλυτικότερα, ορίζοντας ένα οικοσύστημα δεν αρκεί να καταγράψουμε τα στοιχεία που το συνθέτουν (π.χ. είδη φυτών, ζώων, μητρικό πέτρωμα κ.λπ.), να περιγράψουμε δηλαδή τη δομή του. Στη διερεύνηση ενός οικοσυστήματος λαμβάνουμε υπόψη μας τις αλληλεπιδράσεις που συσχετίζουν τα συνθετικά του στοιχεία και καθορίζουν τη λειτουργία του. Κι αυτό γιατί η δομή και η λειτουργία ενός οικοσυστήματος βρίσκονται σε άμεση αλληλεξάρτηση: η δομή καθορίζει τις λειτουργίες που επιτελούνται μέσα στο οικοσύστημα, αλλά και αντίστροφα, οι λειτουργίες αυτές επενεργούν στη δομή του τροποποιώντας την.Η οριοθέτηση ενός οικοσυστήματος γίνεται πάντα με αυθαίρετο, περισσότερο ή λιγότερο, τρόπο. Ως οικοσύστημα μπορεί να θεωρηθεί ένα φύλλο πουρναριού που βρίσκεται σε αποσύνθεση, ένα νησί, το δέλτα του Έβρου, το δάσος οξιάς του Ολύμπου ή όλα τα δάση του Ολύμπου, η πόλη της Θεσσαλονίκης κ.ο.κ. Αν αγνοήσει κανείς τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των πλανητών, η Γη στο σύνολό της θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα και μόνο οικοσύστημα. Ανάλογα λοιπόν με το που εστιάζουμε το ενδιαφέρον μας και τι θέλουμε να μελετήσουμε καθορίζουμε τα όρια του οικοσυστήματος "εν γνώσει" της αυθαιρεσίας μας.
Για πρακτικούς λόγους στην προσπάθεια ταξινόμησης των οικοσυστημάτων συχνά παραβλέπονται ιδιαιτερότητες στη σύνθεση των βιοκοινοτήτων τους. Συνηθίζουμε δηλαδή να ομαδοποιούμε παρόμοιες βιοκοινότητες που αναπτύσσονται σε "συγγενικά" οικοσυστήματα. Π.χ. αναφερόμαστε στα οικοσυστήματα των τροπικών δασών ή σ' αυτά των κοραλλιογενών υφάλων. Εξάλλου, αν και μοναδικό στο σύνολό του το κάθε θεωρούμενο οικοσύστημα, οι βασικές οικολογικές διεργασίες, όπως η ροή της ενέργειας και ο κύκλος του νερού κ.ά., παραμένουν κοινές για όλα τα οικοσυστήματa
Ο κύκλος του νερού
Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η καταγραφή των φυτικών ή ζωικών ειδών που χαρακτηρίζουν ένα διακριτό οικοσύστημα αποτελεί ένα μόνο από τα μέσα διερεύνησης της ποικιλότητας του. Μελετώντας ένα οικοσύστημα σκόπιμη είναι η εξέταση και άλλων επιπέδων έκφρασης της βιοποικιλότητας του όπως η σχετική αφθονία του κάθε είδους μιας βιοκοινότητας, η ηλικιακή δομή των πληθυσμών της, οι τροποποιήσεις στη σύνθεσή της με το πέρασμα του χρόνου , άλλες οικολογικές διεργασίες που επιτελούνται σε αυτό κ.ά.
Εικόνα 3. Απλοποιημένη σχηματική απεικόνιση των οικολογικών διεργασιών
Στον όρο οικολογικές διεργασίες συνοψίζονται οι σχέσεις αλληλεπίδρασης, ενδοειδικές και διαειδικές, που αναπτύσσονται μεταξύ των ατόμων μιας βιοκοινότητας π.χ. θήρευση, ανταγωνισμός, παρασιτισμός, αμοιβαιότητα η συμμετοχή τους στους βιογεωχημικούς κύκλους (μεταφορά θρεπτικών στοιχείων, νερού και άλλων χημικών ενώσεων ανάμεσα στους ζωντανούς οργανισμούς και μεταξύ των οργανισμών και του αβιοτικού τους περιβάλλοντος,
και οι ρυθμοί πρωτογενούς παραγωγής (μετατροπή της ηλιακής ενέργειας σε βιομάζα μέσω φωτοσύνθεσης,
κατανάλωσης (καταναλωτές είναι οι οργανισμοί που στηρίζονται στα φυτά είτε άμεσα, φυτοφάγα, είτε έμμεσα, σαρκοφάγα, για να πάρουν την απαραίτητη ενέργεια για την επιβίωσή τους) και αποικοδόμησης (μετατροπή των οργανικών ενώσεων σε ανόργανες και διάθεσή τους στο περιβάλλον).
Πιθανές σχέσεις μεταξύ δύο οργανισμών διαφορετικών πληθυσμών (ο: έλλειψη αλληλεπίδρασης, +: σχέση που ευνοεί τον οργανισμό, -: που βλάπτει τον οργανισμό)
Ο κύκλος του άνθρακα: Ο άνθρακας, ως διοξείδιο του άνθρακα, δεσμεύεται στα φυτά με τη φωτοσύνθεση και απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα με την αναπνοή των οργανισμών και την καύση οργανικών ουσιών.
Ο κύκλος του αζώτου: Το αέριο άζωτο δεσμεύεται και νιτροποιείται (μετατρέπεται σε αμμωνία και στη συνέχεια σε νιτρικές ενώσεις τις οποίες μπορούν να απορροφήσουν τα φυτά) από βακτήρια που ζουν στο έδαφος και στα φυμάτια των ριζών ορισμένων φυτών. Τα ζώα τρώνε τα φυτά και χρησιμοποιούν μερικές από αυτές τις σύνθετες αζωτούχες ενώσεις. Το άζωτο στα νεκρά ζώα και την κοπριά μετατρέπεται σε νιτρώδη άλατα από τα νιτρωδοβακτήρια. Τα νιτροβακτήρια μετατρέπουν τα νιτρώδη άλατα σε νιτρικά. Ένα μέρος τους διεισδύει στο έδαφος με τη βροχή, ένα άλλο απορροφάται από τα φυτά, ενώ τα απονιτροποιητικά βακτήρια απελευθερώνουν ένα τμήμα του στην ατμόσφαιρα ως αέριο άζωτο. Οι κεραυνοί μετατρέπουν το άζωτο της ατμόσφαιρας σε διοξείδιο του αζώτου, που είναι διαλυτό στο νερό και η βροχή το μεταφέρει στο έδαφος ως ασθενές νιτρικό οξύ.
Δεν υπάρχει σαφής και αναλογική σχέση ανάμεσα στην ποικιλότητα ενός οικοσυστήματος και στους ρυθμούς, στην έκταση των οικολογικών διεργασιών που συμβαίνουν σ' αυτό. Ο αριθμός των ειδών π.χ. μιας περιοχής δεν καθορίζει το επίπεδο παραγωγικότητάς της. Η αύξηση της μάζας των παραγωγών σε ορισμένο χρονικό διάστημα αποτελεί την παραγωγικότητα του οικοσυστήματος. Τα πλούσια σε διαφορετικά είδη τροπικά δάση είναι εξαιρετικά παραγωγικά. Εξίσου όμως παραγωγικοί είναι και οι παράκτιοι υγρότοποι οι οποίοι αποτελούν το βιότοπο μιας μικρής σχετικά ποικιλίας ειδών. Παρομοίως, αλλαγές στη σύνθεση των ειδών μιας βιοκοινότητας δεν επιδρούν με ενιαίο σε όλες τις περιπτώσεις τρόπο στην πρωτογενή παραγωγικότητα του οικοσυστήματος. Το αποτέλεσμα εξαρτάται από τις ιδιαιτερότητες του είδους και του οικοσυστήματος που εμπλέκονται. Η αφαίρεση συγκεκριμένων ειδών από μια περιοχή π.χ. μπορεί να επηρεάσει λίγο έως καθόλου την παραγωγικότητα της στις περιπτώσεις που ο αριθμός των ανταγωνιστών των ειδών που εκλείπουν αυξηθεί λόγω μείωσης της έντασης του ανταγωνισμού. Σε άλλες περιπτώσεις η αφαίρεση ορισμένων ειδών από ένα οικοσύστημα μειώνει την παραγωγικότητά του. Αν π.χ. οι μύκητες που συμβιώνουν με ορισμένα φυτά, παρέχοντάς τους νερό και θρεπτικά συστατικά, εξαφανιστούν, ο ρυθμός ανάπτυξης των φυτών αυτών μειώνεται σημαντικά, ελαττώνοντας τη συνολική παραγωγικότητα του οικοσυστήματος. Τέλος, σε ορισμένες περιπτώσεις η αφαίρεση ορισμένων ειδών - συστατικών του οικοσυστήματος συντελεί στην αύξηση της παραγωγικότητας του. Π.χ. η μείωση των φυτοφάγων οργανισμών συνεπάγεται αύξηση της φυτικής βιομάζας.Παράλληλα με την παραγωγικότητα, η αλλαγή στη σύνθεση των ειδών ενός οικοσυστήματος επηρεάζει με ειδικό κάθε φορά τρόπο και τις υπόλοιπες οικολογικές διεργασίες που συμβαίνουν σ' αυτό, όπως τον κύκλο του νερού και των θρεπτικών συστατικών. Συχνά για παράδειγμα όταν ένα δασικό οικοσύστημα "απλοποιείται", αφαιρούνται δηλαδή κάποια είδη φυτών, η ποσότητα του νερού που χάνεται από αυτό αυξάνεται λόγω μικρότερης συγράτησής του από το έδαφος.Σε αντιστοιχία με τα παραπάνω, η ποικιλία των ειδών ενός οικοσυστήματος δεν είναι ανάλογη με τη σταθερότητά του. Η σταθερότητα των οικοσυστημάτων αναφέρεται στην αντίσταση που αυτά παρουσιάζουν απέναντι σε οποιαδήποτε παρέμβαση και στο χρόνο που απαιτείται για την επαναφορά τους στην κατάσταση που προηγείται της παρέμβασης.Αν και περίπλοκη η επίδραση των οργανισμών στο περιβάλλον τους και αντίστροφα, μπορούν να διατυπωθούν ορισμένες αρχές που διέπουν πάντα την παραπάνω σχέση αλληλεπίδρασης και περιγράφουν τη δυναμική φύση των οικοσυστημάτων:- Ανεξάρτητα από το πόσο στατικό και αν παρουσιάζεται συχνά ένα οικοσύστημα η σύνθεση των βιοκοινοτήτων του μεταβάλλεται διαρκώς.- Η ποικιλότητα των ειδών και η πολυπλοκότητα των σχέσεων αλληλεπίδρασης που αναπτύσσονται μεταξύ τους είναι ανάλογη της ετερογένειας του περιβάλλοντος.- Τόσο το μέγεθος και ο βαθμός απομόνωσης ενός οικοσυστήματος όσο και η ύπαρξη μεταβατικών ζωνών ανάμεσα στα οικοσυστήματα επηρεάζουν την ποικιλότητά τους σε είδ- Συγκεκριμένα για κάθε περίπτωση είδη επηρεάζουν δυσανάλογα σε σχέση με τα υπόλοιπα τα χαρακτηριστικά του οικοσυστήματός τους.
Τα διαφορετικά οικοσυστήματα σπάνια έχουν σαφή όρια. Ανάμεσα σε δύο γειτονικά οικοσυστήματα σχηματίζονται μεταβατικές ζώνες στις οποίες συναντώνται είδη και των δύο οικοσυστημάτων καθώς και άλλα που δε ζουν σε κανένα από αυτά αλλά είναι χαρακτηριστικά της μεταβατικής ζώνης.
Από τα παραπάνω γίνεται σαφές πως η πολυσύνθετη και δυναμική φύση των οικοσυστημάτων επιβάλλει την εφαρμογή ιδιαίτερα προσεχτικών πρακτικών διαχείρισής τους. Με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξή τους και τη διατήρηση της αειφορικής παραγωγικότητας τους, σκόπιμο είναι η πρόθεση επέμβασης σε κάποιο από τα στοιχεία του να αξιολογείται με βάση τις συνέπειες που αυτή θα επιφέρει στο σύνολό του και στη διαχρονική του εξέλιξη.Τα περισσότερα συστήματα ταξινόμησης των οικοσυστημάτων χρησιμοποιούν ως κριτήριο κάποιον κλιματικό παράγοντα που σχετίζεται με τη βιογεωγραφία της περιοχής. Το σύνολο των οικοσυστημάτων μπορεί να διακριθεί σε δύο μεγάλες - γενικές κατηγορίες, στα χερσαία και στα υδατικά

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου